Sigorta Sözleşmesinde Cayma ve Fesih
1. Temel Ayrım
- Fesih: Sözleşme ilişkisinin ileriye dönük (ex nunc) sona erdirilmesidir.
- Cayma: Sözleşmeyi geriye etkili (ex tunc) olarak ortadan kaldırır; sanki hiç kurulmamış gibi sonuç doğurur.
2. Fesih Halleri (TTK)
| Dayanak | Kısaca Açıklama | Yasaya Ait Hüküm – Aynen |
|---|---|---|
| TTK m. 1413 | Kanunun öngördüğü genel fesih hakkı. | — |
| TTK m. 1414 | Sigortacı, teminat kapsamını değiştirmeden primi artırırsa, sigorta ettiren bildirimin kendisine ulaştığı tarihten itibaren bir ay içinde poliçeyi feshedebilir. | — |
| TTK m. 1415 | Kısmi fesih veya cayma sebeplerinin varlığı hâlinde, sigortacı sözleşmenin geri kalan kısmını da aynı şartlarla devam ettirmeyeceğini ortaya koyuyorsa, sözleşmenin tamamını feshedebilir. | “MADDE 1415 … (tam metin aşağıda)” |
| TTK m. 1445 | Rizikonun gerçekleşme ihtimalinin artması ya da “riziko ağırlaşması” sayılan olayların öğrenilmesi: Sigortacı bir ay içinde feshedebilir veya prim farkı talep edebilir. Fark on gün içinde kabul edilmezse sözleşme feshedilmiş sayılır. | “MADDE 1445 … (tam metin aşağıda)” |
| TTK m. 1449 | Sigorta ettirenin sözleşmesel yükümlülük ihlali: Kusur varsa sigortacı bir ay içinde (aksine özel süre yoksa) kısmen veya tamamen feshedebilir. | “MADDE 1449 … (tam metin aşağıda)” |
3. Cayma Halleri (TTK)
| Dayanak | Kısaca Açıklama | Yasaya Ait Hüküm – Aynen |
|---|---|---|
| TTK m. 1415 | Kısmi fesih/cayma nedenleri haklı ise ve sigortacı sözleşmenin kalanını aynı şartlarla sürdürmek istemiyorsa, sözleşmenin tamamından cayma hakkı doğar. | “MADDE 1415 … (tam metin aşağıda)” |
| TTK m. 1430/3 | Sorumluluk başlamadan önce sigorta ettiren, primin yarısını ödeyerek sözleşmeden cayabilir. Kısmi cayma hâlinde yalnızca cayılan kısma ilişkin primin yarısı ödenir. | “(3) … (tam metin aşağıda)” |
| TTK m. 1440–1441 | Cayma beyanının on beş gün içinde sigorta ettirene bildirilmesi gerekir. Kasıt hâlinde sigortacı, rizikoyu taşıdığı döneme ait primi talep edebilir. | “MADDE 1440–1441 … (tam metin aşağıda)” |
| TTK m. 1442 | Cayma hakkı; vazgeçilmişse, caymaya sigortacı sebebiyet vermişse veya cevapsız bırakılan sorulara rağmen sigortacı sözleşme yapmışsa kullanılamaz. | “MADDE 1442 … (tam metin aşağıda)” |
4. Tam Metin Olarak Aktarılan Kanun Hükümleri
MADDE 1415 –
(1) Sigortacının sigorta sözleşmesini, bazı hükümlerine ilişkin olarak feshetmesi veya ondan cayması haklı sebeplere dayanıyorsa ve sigortacının sözleşmeyi geri kalan hükümlerle, aynı şartlarla yapmayacağı durumdan anlaşılıyorsa, sigortacı sözleşmenin tamamını feshedebilir veya ondan cayabilir.
(2) Sigortacı, sözleşmeyi kısmen feshetmiş veya ondan caymışsa, sigorta ettiren sözleşmenin tamamını feshedebilir veya ondan cayabilir.
MADDE 1445 –
(1) Sigortacı sözleşmenin süresi içinde, rizikonun gerçekleşmesi veya mevcut durumun ağırlaşması ihtimalini ya da sözleşmede riziko ağırlaşması olarak kabul edilebilecek olayların varlığını öğrendiği takdirde, bu tarihten itibaren bir ay içinde sözleşmeyi feshedebilir veya prim farkı isteyebilir. Farkın on gün içinde kabul edilmemesi hâlinde sözleşme feshedilmiş sayılır.
MADDE 1449 –
(1) Sigortacıya karşı yerine getirilmesi gereken ve sözleşmeden doğan bir yükümlülüğün ihlali hâlinde, bu Kanunda ve diğer kanunlarda yer alan özel düzenlemeler hariç olmak üzere, sigortacının sözleşmeyi kısmen veya tamamen feshederek ifadan kurtulabileceğine ilişkin hükümler, ihlalde kusur bulunmaması hâlinde sonuç doğurmaz.
(2) İhlal kusura dayandığı takdirde, durumun öğrenildiği tarihten itibaren bir ay içinde kullanılmayan fesih hakkı düşer; meğerki, Kanun farklı bir süre öngörmüş olsun.
(3) Sigortacı ihlalin, rizikonun gerçekleşmesine ve sigortacının yerine getirmesi gereken edimin kapsamına etki etmediği durumlarda, sözleşmeyi feshedemez.
MADDE 1430/3 –
(3) Sigorta ettiren, sigortacının sorumluluğu başlamadan önce, kararlaştırılmış primin yarısını ödeyerek sözleşmeden cayabilir. Sözleşmeden kısmi cayma hâlinde, sigorta ettirenin ödemekle yükümlü olduğu prim, cayılan kısma ilişkin primin yarısıdır.
MADDE 1440 – 1441
1440 – (1) Caymanın, sigorta ettirene bir beyanla yöneltilmesi şarttır.
(2) Cayma, on beş gün içinde sigorta ettirene bildirilir. Bu süre sigortacının bildirim yükümlülüğünün ihlal edilmiş olduğunu öğrendiği tarihten itibaren başlar.
1441 – (1) Cayma hâlinde, sigorta ettiren kasıtlı ise, sigortacı rizikoyu taşıdığı süreye ait primlere hak kazanır.
MADDE 1442 –
(1) Cayma hakkı aşağıdaki hâllerde kullanılamaz:
a) Cayma hakkının kullanılmasından açıkça veya zımnen vazgeçilmişse.
b) Caymaya yol açan ihlale sigortacı sebebiyet vermişse.
c) Sigortacı, sorularından bazıları cevapsız bırakıldığı hâlde sözleşmeyi yapmışsa.
Özet
- Fesih genellikle riziko ağırlaşması, prim artışı kabul edilmemesi veya sözleşmesel ihlaller gibi geleceğe dönük nedenlere dayanır.
- Cayma ise sözleşmenin kurulması aşamasındaki irade sakatlıkları veya prim ödenmesi öncesi cayma hakkı gibi geçmişe etkili durumları hedefler.
- Yasal süreler (15 gün, 1 ay, 10 gün) hak düşürücü niteliktedir; sürelere riayet edilmemesi halinde fesih/cayma hakları düşer.