E-skuter kullanıcısının, trafik kurallarına aykırı davranışları, kusurlu ve hukuka aykırı filleriyle (haksız fiil) (TBK m. 49.1) kendisine veya başkasına zarar vermesi (ölüm, yaralama, mala gelen zarar) mümkündür. Birçok ülkede e-skuter kullananların hızlı sürme veya trafik kurallarına uymama sonucunda çarpışma ya da düşme nedeniyle yaralandıkları ve özellikle kafaya gelen zararlara (beyin sarsıntıları; kanamalar) uğradıkları gözlemlenmiştir. Bu nedenledir ki, kask takılması zorunlu olmayan hukuk düzenlerinde bile kask kullanılması tavsiye edilmektedir.
Scooter sürücüsünün kendisine verdiği zararlar nedeniyle sorumluluğu
E-skuter kullanan, kusurlu ve hukuka aykırı bir davranışla (hızlı sürme, yol ve hava durumunu gözetmeksizin e-skuteri kullanma, e-skuterde başka bir kişi veya eşya taşıma, park edilmemesi gereken bir yere park ederken kendisini yaralama vb.) bir zarara uğrayacak olursa zararı kendisinin üstlenmesi gerekir. Bu gibi durumlarda hastane ve tedavi masraflarının kullanıcı tarafından üstlenilmesi söz konudur. Günümüzde bu masrafların büyüklüğü nedeniyle e-skuter kullananların bir “sağlık sigortası” yaptırmak suretiyle kendilerini güvence altına almaları tavsiye edilmektedir.
Scooter sürücüsünün başkasına verdiği zararlar nedeniyle sorumluluğu
1) Kişisel Sorumluluk: Haksız Fiil Nedeniyle Sorumluluk (TBK m. 49)
E-skuter kullananın kusurlu ve hukuka aykırı davranışı nedeniyle üçüncü kişiye zarar vermesi halinde tazminat yükümlülüğü çok vahim boyutlara ulaşabilir. Trafik kurallarına uymaksızın yaya yolunda e-skuterin çok hızlı kullanılması sonucunda bir kimsenin (yaya) yaralanması veya ölmesi ya da bir kimseye ait eşyanın kırılıp zarar görmesi mümkündür. Bu gibi durumlarda e-skuter kullananın zararın tazmini bakımından kişisel sorumluluğu söz konusudur. Zira TBK m. 49’a göre, “kusurlu ve hukuka aykırı bir fiille başkasına zarar veren, bu zararı gidermekle yükümlüdür”. Bu sorumluluk bir ergin (reşit) kullanıcı bakımından söz konusu olduğu gibi; evlenme ile ya da yargı kararıyla ergin kılınmış bulunan kişiler ve 15-17 yaşlarında olup e-skuter kullananlar bakımından da geçerlidir. Zira TMK’na göre, “ayırt etme gücüne sahip küçükler haksız fiillerinden sorumlu” tutulmuşlardır (m. 16.c.3).
2) Hakkaniyet Sorumluluğu
E-skuter kullananın ayırt etme gücünden yoksun olması halinde, işletmeciyle yapmış olduğu kullanım sözleşmesi hükümsüzdür. “Ayırt etme gücü bulunmayanların, küçüklerin ve kısıtlıların fiil ehliyeti bulunmadığından”(TMK m. 14), bunların yapmış oldukları hukuki işlemler geçersizdir (TBK m. 27). Bunun yanında, “kanunda gösterilen ayrık durumlar saklı olmak üzere ayırt etme gücü bulunmayan kimsenin fiilleri de hukuki sonuç doğurmaz” (TMK m 15). Kural olarak, ayırt etme gücü olmayan kişinin “haksız fiil ehliyeti”de bulunmamaktadır. Bununla beraber, “hakkaniyet” gerektiriyorsa, yargıç, ayırt etme gücü olmayan bir kimsenin verdiği zararın tamamen veya kısmen giderilmesine karar verebilir. Bu sorumluluk “hakkaniyet sorumluluğu” olarak anılan ve nitelenen bir “kusursuz sorumluluk durumu”dur (TBK m. 65). O halde, durum ve koşullara göre, ayırt etme gücü bulunmayan bir e-skuter kullanıcısının başkasına verdiği zararın “hakkaniyet sorumluluğu” çerçevesinde tazmini istenebilir.
3) Bir Kimsenin Hatır İçin Taşınması Durumunda Sorumluluk
E-skuter kullananın, KTK (m. 66.d) ve “Elektrikli Skuter Yönetmeliği”ne (m. 5.b.2) aykırı olarak “hatır için bir kimseyi taşıması” (Gefaelligkeitsfahrt) ve bir kazada onun ölüm ya da yaralanmasına sebep olması halinde sorumluluğu TBK’nun genel hükümlerine göre belirlenir (m. 49-52). Bu gibi durumlarda da, e-skuter kullanıcısı sorumludur (TBK m. 49). Ancak e-skutere hatır için alınan (yolcu, zarar gören) “zararı doğuran fiile razı olmuş veya zararın doğmasında ya da artmasında etkili olmuş” bulunmakta ise yargıç, durum ve koşullara göre tazminatı indirebilir veya tamamen kaldırabilir (TBK m. 52).
4) Ev Başkanının Sorumluluğu
E-skuter kullanan küçüklerin (15-18 yaş arası) sebep oldukları zararların tazmininde ev başkanlarının sorumluluğu da söz konusu olabilir. TMK m. 369’a (ZGB Art. 339) göre, ev başkanı (Familienhaupt; chef de la famille) ev halkından olan küçüğün verdiği zarardan, alışılmış şekilde durum ve koşulların gerektirdiği dikkatle onu gözetim altında bulundurduğunu veya bu dikkat ve özen gösterilseydi dahi, zararın meydana gelmesini engelleyemeyeceğini ispat etmedikçe zararı tazminle yükümlüdür. Ev başkanının sorumluluğu kusura dayalı bir sorumluluk hali olmadığından, çocuklarına e-skuter kullandıran “ev başkanları”nın çok dikkatli olmaları; taşıtın kullanılmasında kurallara uyma ve gerekli özeni gösterme bakımından çocukların aydınlatılıp eğitilmesi ve özellikle kullanıcı çocuğun durum ve koşullara uygun olarak gözetim altında bulundurulması gerekir. İsviçre Federal Mahkemesinin 30 Ağustos 2016 tarihli kararında, e-skuter çarpması sonucunda yaralanan 4 yaş 11 aylık bir çocuğu 9 yaşındaki ablasıyla okula gönderen bir annenin ev başkanı sıfatıyla “gerekli özeni göstermiş olmadığı” belirtilmiştir. Federal Mahkemeye göre, bu yaştaki çocukların trafikten kaynaklanan tehlikeleri bilmeleri ya da sezinleyebilmeleri yaşamın olağan akışına uygun değildir.
E-skuter İşleticisinin Hukuki Sorumluluğu
E-skuter kullanıcı sözleşmelerinde, işletmecinin sorumluluğu bakımından çeşitli “sorumsuzluk klozları”nın yer aldığı görülmektedir. Bu sözleşmelere göre, “taşıtın güvenli bir şekilde hareket etmesinden sürekli olarak, şahsen ve tamamen kullanıcı tek başına sorumlu” olup; “hizmetlerin kullanımıyla bağlantılı veya herhangi bir şekilde bunun sonucu olan kazanç kaybı, veri kaybı, kişisel yaralanma ve/veya ölüm ve mal hasarı dahil hiçbir dolaylı, tesadüfi, hususi ve emsal niteliğinde ceza gerektiren zararlardan ve hasarlardan” işletici sorumlu tutulmamıştır.
Sorumluluğun Kapsamı
1) Scooter Sürücüsünün Bir Kimsenin Ölümüne Sebep Olması
E-skuter kullanıcısının bir kimsenin ölümüne sebep olması halinde tazmin edilmesi gereken zararlar kural olarak şunlardır: (i) cenaze giderleri (ii) ölüm hemen gerçekleşmemişse tedavi giderleri; (iii) çalışma gücünün azalması ya da yitirilmesinden doğan kayıplar; (iv) ölenin desteğinden yoksun kalanların bu sebeple uğradığı kayıplar (TBK m. 53).
2) Scooter Sürücüsünün Bir Kimsenin Yaralanmasına (Bedensel Zarar) Sebep Olması
E-skuter kullananın bir kimsenin bedensel zarara uğramasına sebep olması (bir kimseyi yaralama) halinde ise (i) tedavi giderleri (ii) kazanç kaybı; (iii) çalışma gücünün azalması ya da yitirilmesinden doğan kayıplar ve (iv) ekonomik geleceğin sarsılmasından doğan kayıpların tazmin edilmesi gerekmektedir (TBK m. 54).
3) Manevi Zararın Tazmini
Maddi zararlar yanında, ayrıca, hal ve şartlara göre manevi zararın da istenebileceği unutulmamalıdır (TBK m. 56).
Görüldüğü gibi, e-skuter kullanımı birçok tehlikeleri de beraberinde getirmektedir. Bu nedenle hem e-skuter kullananların; hem de yaya ve taşıt trafiğinden e-skuter kullanımına katılma durumunda olanların (özellikle yayalar) eğitilmesi ve bilinçlendirilmesi büyük önem taşır. Bunun içindir ki, söz konusu riskler nedeniyle e-skuter kullananlara bir “üçüncü kişi sorumluluk sigortası” (third party liability insurance ) yaptırmaları tavsiye edilmektedir.
Scooter Sürücüsünün Yükümlülükleri
Scooter Sürücüsünün Yaşı Kaç Olmalı? En az kaç yaşında scooter sürülebilir?
Scooter İşletmecisi ile Scooter Kiralayan Arasındaki Hukuki İlişki
Paylaşımlı Scooter İşletmeciliği Yetki Belgesi Nedir? Nasıl Alınır?