(BK 19-20 / TBK 27) Bir sözleşme, kişilik haklarına, kamu düzenine emredici kurallara, ahlaka aykırı veya başlangıçta imkansız ise batıldır.
Butlan sebepleri kişilik haklarına, kamu düzenine, emredici kurallara aykırılık olmakla birlikte, sadece bunlardan ibaret değildir. Bundan başka fiil ehliyetinin olmaması, muvazaa… da butlan sebeplerindendir.
Borçlar Kanunu’nda butlan olarak geçen bu yaptırım terimi Türk Borçlar Kanunu’nda “kesin hükümsüzlük” olarak ifade edilmiştir. Butlan, iki türlü düzenlenmiştir:
– Tam butlan
‒ Kısmi butlan
‒ Değişik kısmi butlan (Modern literatürde kabul edilen üçüncü türdür. Medeni Hukuk ve Borçlar Hukuku’nda olmasına rağmen Borçlar Kanunu ve Türk Borçlar Kanunu bu türden bahsetmemektedir.)
A. TAM BUTLAN
Tam butlanda, sözleşme, herhangi bir hüküm ya da sonuç doğurmaz. Sözleşme kendiliğinden geçersizdir. Tarafların bunu öne sürmesine gerek yoktur. Bu husus hakim tarafından re’sen dikkate alınır. İfasına başlanmış sürekli borç ilişkilerinde butlanın genel olandan farklı olarak; geçmişe etkili değil, ileriye etkili olarak sonuç doğuracağıdır.
Bucher’e (İsviçreli hukukçu) göre; kişilik haklarına aykırı sözleşmelerde butlana ilişkin genel hükümlerin uygulanması, geçerli olmayacaktır. Ona göre kişilik hakkı ihlal edilene butlan tanınır. Bu nedenle, butlanı öne sürme hakkı kişilik hakkı ihlal edilene tanınmalıdır. Karşı tarafın butlanı ileri sürmesi yasak olmalıdır.
B. KISMİ BUTLAN
Sözleşmenin tamamının değil de, yalnızca içerdiği bir ya da birkaç maddenin kişilik haklarına, kamu düzenine, emredici kurallara aykırılığı durumunda ne olacaktır? Bu konuda iki görüş vardır:
‒ “Sözleşmenin tamamı butlana tabi tutulsun.” ‒ “Sadece aykırı maddelere butlan uygulansın.”
BK 20’ye göre (TBK 27/II) sözleşmenin sadece bir kısmı bakımından butlan sebebi var ise sözleşmede geri kalan kısım kural olarak butlandan etkilenmez. Bu kısım varlığını devam ettirir.
Ancak; tarafların farazi iradelerinden, batıl olan hükümler olmasaydı bu sözleşmeyi hiç yapmayacakları anlaşılırsa sözleşme tamamen batıl olur.
[Alman BGB’si 137. maddeye göreyse bu durumun tam tersi geçerlidir.]
İşçinin iş görme edimi kişilik haklarına aykırı ise, sözleşme geçersizdir. Ancak işçiye yüklenen bu hizmet ediminin karşılığının ödenmesi istenemez.
Kısmi butlan, sözleşmenin asli hükümleri bakımından geçerli olmaz. Çünkü bu durum edimler arası bağlılığa aykırılık oluşturur. Kısmi butlanın uygulanabilmesi için sözleşmenin sakat olan hükümleri ve sakat olmayan hükümleri şeklinde ayrım yapılması gereklidir. Kısmi butlanın kabul edilebilmesi için sözleşmede aykırılık teşkil etmeyen hükümlerin; esaslı noktaları da ihtiva eden bağımsız sözleşme niteliği taşıyor olması gerekir.
C. DEĞİŞİK KISMİ BUTLAN (DEĞİŞTİRİLMİŞ KISMİ BUTLAN)
Doktrinde yer alan ve neredeyse görüş birliğine varılmış bir butlan türüdür. Borçlar Kanunu’nda düzenlenen tam ve kısmi butlan türünün aksine bu butlan türü kanunda düzenlenmemiştir.
Bir sözleşmede, yer alan 5 hükümden sadece 5. hüküm emredici kurallara aykırılık teşkil ediyor olması durumunda kısmi butlana göre sadece 5. hüküm geçersiz sayılacak, geri kalan maddelere dokunulmayacaktı. (geri kalan 4 hükmün geçerliliği korunacaktı.) Değişik kısmi butlanda ise geçersiz sayılan hükmün yerini yeni oluşturulan yedek hükümler alacaktır.
Sorumsuzluk anlaşmasına ilişkin yayınımıza ulaşmak için buraya tıklayabilirsiniz.